Schrijftips van Collega-auteurs – Met kritiek omgaan

“Goede kritiek beantwoordt de vraag ‘waarom’.”

“Ik heb in de loop van de decennia wel aardig wat kritiek gehad én gegeven, en heb dus aardig wat voorbij zien komen. Hier zijn een paar tips:

1. Als iemand kritiek heeft op mijn werk, vat ik het niet persoonlijk op. Ik heb gemerkt dat sommige schrijvers kritiek op wat ze geschreven hebben als een persoonlijke aanval zien. Probeer in te zien dat als iemand zegt dat jouw lievelingspassage niet werkt, dit niet betekent dat jij als persoon waardeloos bent. Dat is niet zo. Diegene denkt alleen dat datgene wat je geschreven hebt niet werkt. Vraag daarom waarom diegene dat vindt, en kijk vervolgens of je iets met die uitleg kunt. Misschien had je het toch zo onduidelijk opgeschreven dat de meeste lezers niet zien wat je bedoelt, of snapt deze specifieke lezer gewoon niet welke kant je op gaat. Of misschien maakte je structurele fouten die nu aan het licht komen. Kritiek op je werk is geen kritiek op jou.

2. In het verlengde van mijn vorige punt is natuurlijk dat je werk je kindje is. Je hebt er heel lang op gezwoegd, je hebt je best gedaan, en je bent er wel wat beschermend over. Maar wanneer je je werk publiceert (online op een forum, in een magazine, als boek publiceert) of ter review opstuurt (naar een redacteur, of naar een schrijfwedstrijd waar je commentaar krijgt), dan laat je in feite je kindje los. Je kindje moet nu op eigen benen staan, en zal daarbij ook een paar keer vallen (je werk zal door anderen gelezen worden en die zullen er hun mening over hebben). Het is zo makkelijk om té beschermend over je werk te zijn, net zoals je heel makkelijk té beschermend over je kind kunt zijn. Maar net zoals je je kind niet eeuwig kunt afschermen voor slechte cijfers op school, liefdesverdriet en afgewezen worden voor die ene baan, kun je je niet blijven verschuilen achter het excuus dat niemand je werk snapt, dat die criticasters het gewoon niet goed hebben gelezen. Zeker als meerdere mensen zeggen dat er iets niet werkt, dan zou je je toch wel achter de oren moeten krabben of ze misschien niet toch een punt hebben. Ik denk dus dat het goed is om je werk altijd even te laten liggen voordat je het opstuurt. Niet alleen kun je er dan zelf met een iets frissere blik naar kijken omdat je een beetje afstand hebt geschapen, maar ook neem je dan emotioneel een stapje terug.

3. Goede kritiek beantwoordt in mijn ogen de simpele vraag ‘waarom’. Waarom vindt diegene jouw verhaal goed of slecht? Daar kun je als schrijver namelijk wat mee. Ik heb liever kritiek als ‘Ik vond je verhaal stom, want de hoofdpersoon is saai en die coole slechterik doet zulke rare dingen’ dan ‘Meh, je karakterontwikkeling zuigt en het einde slaat nergens op.’ Het gaat me hierbij niet om hoe geschoold of hoe ervaren of hoe hoog in aanzien de criticaster is, of hoe uitgebreid de kritiek is: als de simpele vraag waarom het wel of niet goed is niet beantwoordt wordt, dan is het een stuk minder nuttig dan wanneer iemand je dat wel hoort. Want wanneer je hoort waarom iemand iets vindt, dan kun je daar veel meer van leren.

4. Ik raad je trouwens aan om, wanneer je kritiek ontvangt, niet direct als een razende alles wat diegene zegt in je verhaal te gaan ‘verbeteren’. Probeer van een paar verschillende mensen kritiek te verzamelen, en vergelijk die. Zeggen ze allemaal dat ze je einde niet snappen? Dan komt datgene wat je bedoelde waarschijnlijk niet goed over, en zul je dat duidelijker moeten proberen te maken. Zegt de een dat die je einde niet snapt, de ander dat die het geweldig vindt en zegt weer een ander er helemaal niets over? Kijk dan of degenen die er wat over zeggen, ook zeggen waarom ze dat vinden. Misschien had degene die er niets van snapte een heleboel verwijzingen gemist, of snapte hij het niet omdat hij niet bekend is binnen het genre / zijn dag niet had / geen ervaring heeft omdat hij eigenlijk nooit wat leest. Of misschien vond diegene het helemaal niets juist omdat hij het genre door en door kent, en jouw ‘wending’ al van mijlenver aan zag komen, en je verhaal eigenlijk in andere vormen al honderd keer had gelezen, terwijl degene die het goed vond juist een onervaren lezer is die deze wending voor het eerst tegen is gekomen. Kijk dus goed naar de kritieken in zijn geheel en kijk naar waarom ze iets zeggen (dat is waarom de vraag ‘waarom’ wat mij betreft zo belangrijk is).

5. En die innerlijke criticaster, die bij het opschrijven van elke zin zegt dat dit helemaal niets is, en die je ’s nachts influistert dat je werk van de vorige dag waardeloos is, en die wil dat je tijdens het schrijven urenlang blijft polijsten op die ene zin om hem perfect te krijgen, waardoor je al wekenlang niet meer dan een pagina in totaal hebt geschreven, die je nu toch weer weg gaat gooien? Die moet, bot gezegd, gewoon zijn bek houden als je bezig bent met je eerste versie. Een van de grootste hobbels is het op papier krijgen van je verhaal. En als je zo perfectionistisch probeert direct elke zin goed te krijgen, dan ga je dat boek dit decennium echt niet afkrijgen, en haal je die deadline voor die schrijfwedstrijd al helemaal niet. Probeer je eerste versie daarom echt als een eerste kladversie te zien. Het maakt niet uit dat je verschrikkelijke zinnen opschrijft en rare kronkels maakt: niemand anders gaat dit ten slotte lezen. Wanneer je eenmaal een eerste ruwe versie hebt, kun je gaan schaven en het zo mooi maken als je wilt. JE kunt zelfs alles weggooien en opnieuw beginnen. Maar die eerste versie heeft je gedachten wel al geordend, en je laten zien welke kant je verhaal opgaat.

6. Mocht je nog steeds moeite hebben om die eerste versie op papier te krijgen, dan kun je de hulp inroepen van iemand die je vertrouwt. Vraag aan diegene of je elke week je voortgang op mag sturen. Ongeacht of diegene er kritiek op geeft of niet, ongeacht of diegene het überhaupt leest of niet: dit is voor jezelf een extra druk om te leveren. Want elke week moet je iets af hebben, moet je iets hebben om te laten zien. Op die manier heb je een deadline voor jezelf gecreëerd, en heb je iemand ingeschakeld die je ook daadwerkelijk om de oren kan slaan als je een week lang niets hebt gedaan. Dit is de manier waarop ik uiteindelijk toch mijn masterscriptie af heb gekregen.”

– Gerard van den Akker
Gerard van den Akker (1982) is geboren en getogen Amsterdammer. Tegenwoordig is hij het bekendst in het Nederlandstalige fantastische genre als jurylid: op dit moment voor Waterloper, maar hiervoor heeft hij ook voor alle negen de edities van Fantastels gejureerd. Een tijd lang is hij eindredacteur van het online magazine ‘Blind’ geweest, en heeft een tijdje als freelance redacteur gewerkt, maar is sindsdien naar de IT afgezwaaid. Ook heeft hij diverse korte verhalen geschreven en gepubliceerd in binnen- en buitenland, en heeft hij aan diverse schrijfwedstrijden meegedaan, waar hij van laatste tot eerste eindigde.

“Kritiek waar ik het niet mee eens ben, leg ik naast me neer.”

“De nuttigste kritiek is die waar ik zelf niet aan had gedacht, maar waar ik het wel meteen mee eens ben wanneer ik hem te horen krijg. Dergelijke kritiek brengt me tot nieuwe inzichten over mijn eigen tekst, en leidt meestal direct tot ideeën voor verbetering.
Omgekeerd leg ik kritiek waar ik het zelf niet mee eens ben zonder de minste zorg naast me neer. Niet omdat ik het altijd beter meen te weten, maar gewoon omdat ik altijd 100% mijn goesting wil doen en dus nooit iets zou wijzigen waar ik zelf niet achter sta.”

– F.P.G. Camerman
F.P.G. Camerman werkt al sinds het bronzen tijdperk aan zijn sciencefantasyepos De verloren stammen van Aden, waarvan inmiddels twee delen zijn verschenen: De schreeuw van de griffioen (2020) en De wil van Adens goden (2022). Het derde deel, De wens van Adens gezant, verschijnt begin 2025. Tussendoor pleegt hij af en toe een kortverhaal, zoals Wolkenzoon, recent gepubliceerd in de bundel Bang voor spoken?

“Bij jurycommentaar ben ik erg eigenwijs.”

“Als het feedback is van een proeflezer of mijn redacteur moet ik het vaak even laten bezinken. Als ik het er dan mee eens ben, ga ik ermee aan de slag, anders niet.
Als het een negatieve recensie is… is het altijd even slikken en tegen mezelf zeggen dat het maar een mening is en niet iedereen alles leuk kan vinden. Als het om jurycommentaar gaat bij schrijfwedstrijden ben ik erg eigenwijs.”

– Natascha van Limpt
Natascha van Limpt heeft archeologie gestudeerd aan de Universiteit van Leiden. Na het afronden van haar studie heeft ze zich helemaal op de schrijverswereld gestort. Ze heeft inmiddels vijftien boeken geschreven in uiteenlopende genres, werkt als freelance redacteur en corrector en recenseert voor Fantasywereld.

“Hoe lezers lezen, is heel leerzaam.”

“Ik kreeg een keer bij een wedstrijd een juryrapport waarbij hetgeen de ene jurylid het verhaal “de kers op de taart” noemde, maar door een ander “een overbodig aanhangsel” werd genoemd. Hoe verschillende lezers mijn verhaal compleet anders beleven, vond ik heel leerzaam.”

– Laura Weterings
Laura Weterings is een droomreiziger die haar lucide dromen neerpent in de vorm van korte verhalen en gedichten. Zo is ook haar bundel Beestige Dromen ontstaan.
Op dit moment is haar hippische fantasyroman, Het Rossenreyders Gymnasium, waarin edele rossen van hun vleugels ontdaan worden om ze hanteerbaar te maken, net uitgekomen.